Memorijalni kompleks na Kadinjači

Među spomenicima koji se nalaze u okolini Užica posebno se ističe memorijalni kompleks na Kadinjači koji se nalazi 14 kilometara zapadno od Užica. Ovaj spomenik je posvećen borcima užičkog Radničkog bataljona koji su se žrtvovali 29. novembra 1941. godine. Pružili su otpor moćnom neprijatelju koji je u tom periodu sprovodio ofanzivu na oslobođenu teritoriju “Užičku republiku”. Borci Radničkog bataljona hrabro su stradali protiv nemačkih snaga tokom bitke kod Kadinjače.

Serija događaja koja je dovela do ove bitke započeta je 1941. godine kada su partizani oslobodili region oko grada Užica, koji je ranije bio pod kontrolom nemačke okupirane Srbije. Kao odgovor na ovu akciju Partizana, Nemci su ušli u akciju “Operacija Užice” što je bio prvi nemački anti-partizanski napad u Drugom svetskom ratu.

Užičkom Radničkom bataljonu 28. novembra zajedno sa dve partizanske jedinice iz Posavine i Orašja nad kojim je komandovao Andrija Đurović naređeno je presretanje 342. nemačke pešadijske divizije koja je bila primećene u pravcu ka planini Kadinjača, na samo 14 kilometara od Užica. Pre nego što je nemačka vojska uspela da stigne do planinskog grebena presrele su ih partizanske snage. Nemačka pešadija koja je bila sastavljena od preko 3.000 vojnika bila je daleko moćnija od 400 boraca Partizanskog radničkog bataljona. Gotovo svi pripadnici Radničkog bataljona su ubijeni u borbi ali ipak su se borili skoro šest sati čime su dali dovoljno vremena za povlačenje civila partizanskog rukovodstva izvan Užica na sigurno mesto.

Iako je do kraja dana Užice bilo osvojeno od strane nemačkih i četničkih vojnika, nemačka celokupna misija je bila neuspeh, jer su partizanske snage imale dovoljno vremena da napuste grad i pobegnu u Sandžak. U masovnom gubitku života Partizana samo su dva nemačka vojnika poginula. Ovi događaji u bici i pad Užica prikazani su u filmu “Užička republika” koju je režirao srpski režiser Žika Mitrović.

U blizini vrha planine Kadinjače 1952. godine je izgrađen skroman kameni piramidni spomenik veličine 11 metara pod kojim je izgrađena grobnica u kojoj se nalaze posmrtni ostaci svih koji su poginuli tokom borbe 1941. Godine.

Međutim, krajem 1962. godine grupa veterana i jugoslovenska vlada smislili su plan za izgradnju značajnijeg memorijalnog kompleksa koji bi se dodao kamenoj piramidnoj kripti. Nakon dugog procesa planiranja dizajner Miodrag Živković i arhitekta Aleksandar Đokić su rešili da naprave spomenički kompleks. Formalno je otvoren 1979. godine i otvaranju je lično prisustvovao Josip Tito i tom činu je takođe prisustvovalo preko 100.000 ljudi.

Na Memorijalnom spomeniku su zapisani stihovi Užickog pesnika Slavka Vukosavljeviċa:

“Rođena zemljo jesi li znala
tu je poginuo bataljon ceo
crvena krv se prolive tada
kroz snežni pokrov hladan i beo
noċu je i to zavejo vetar
ipak na jugu vojska korača
pao je četrnaesti kilometar
ali nikad neċe Kadinjača!”

Više hiljada posetilaca godišnje dolazi da poseti ovu lokaciju, gde se takođe redovno održavaju mnogi godišnji komemorativni događaji.

Manastir Uvac, srednjovekovni duhovni centar

Manastir Uvac smešten je u dnu kanjona reke Uvac na nadmorskoj visini oko 520 metara. Nalazi se u selu Stublo, na granici opština Čajetina i Priboj. Na velikom arheološkom lokalitetu 1994. godine otkrivene su i otkopane zidine crkve. Ceo manastirski kompleks Uvac je svedočanstvo o postojanju jednog velikog duhovnog centra u ovom kraju.

Ne postoje tačni podaci o tome ko je podigao manastir, ko ga je obnavljao niti kada je i koliko puta rušen. Na stranicama jedne crkvene knjige iz 1622. godine, došlo se do saznanja da je Hram posvećem Rođenju Presvete Bogorodice. Zato, zahvaljujući istraživanjima i radu Narodnog muzeja iz Užica, Manastir Uvac je uređen i stavljen pod zaštitu države.

Uvac je jedan od najteže prisupačnih srednjovekovnih manastira kod nas. U vreme patrijarha Pajsija to je svakako bio monumentalni manastirski kompleks, sa svim pomoćnim prostorijama, zgradama i uzornom ekonomijom. Poznato je da su manastir u vreme najvećeg uspona u prvoj polovini 17. veka posećivali mnogi putnici i visoki crkveni upravitelji. Manastir je nekoliko puta rušen i obnavljan, ali nije zapisano kada je doživeo poslednju kataklizmu, jer posle toga do naših dana nije obnavljan.

Međutim, ovaj moćni hram u dolini Uvca nije bilo lako srušiti iako su Turci više puta pokušavali, ali bilo je bezuspešno. Uglavnom je uvek neko od rušitelja stradao. Turcima je potom rečeno da manastir mogu srušiti jedino Srbi. Zatim su pronašli Srbe doseljenike koji su prema predanju Uvac lako srušili.

Rušenje manastira i nestajanje života iz pitome doline reke Uvca verovatno je razlog zbog kojeg smo lišeni važnih istorijskih podataka iz prošlosti ovog duhovnog centra.

Jedna značajna ličnost sprske crkve provela je izvesno vreme u ovom manastiru pod Crnim Vrhom. Bio je to temišvarski mitropolit Josif, za koga se pretpostavlja da je zaslužan za skrivanje riznice manastira Banja kod Priboja, verovatno pred očekivanom turskom najezdom.

Predanja, koja su načešće usmeno prenošena sa kolena na koleno, dovela su manastir Uvac u vezu sa zadužbinom Nemanjića. Priča se o Janji, sestri velikog župana Stefana Nemanje kojoj su navodno braća podigla manastir u zabiti gde će se zamonašiti i provesti ostatak života.

Danas, do manastira nije više toliko teško stići. Posle centra Zlatibora prema Priboju, sa glavnog puta se skreće desno, gde putokazi vode pored Ribničkog jezera, do sela Sublo. Posle centra sela, put se nastavlja prema manastiru Dubravi, a za Uvac se desno odvaja makadamski put koji je dobro označen do samog manastira. Od centra Zlatibora do manasitra ima oko 25 kilometara.

Da li ste posetili ovaj poznati manastir?

Stari grad u Užicu

U dolini reke Đetinje, okružen magičnom lepotom planina Tare i Zlatibora, nalazi se centar nekadašnje Užičke republike i jedan od osam Titovih gradova, Užice. Pored mesta sa dugačkom i burnom istorijom većina putnika namernika prođe, ali se retko ko zadrži. Evo šta se dogodi kada odlučite da u Užicu provedete jedan dan.

Kada se danas iz Užica glavnim putem krene prema Zlatiboru, sa desne strane, na vrhu stenovitog grebena, gotovo nadohvat ruke, naziru se ostaci nekada moćne tvrđave. Kameni tragovi su obrasli sitnim rastinjem i teško je radoznalom posetiocu opisati kakav je tu, nekada davno bio grad.

Utvrđenje je podignuto na visokom, relativno nepristupačnom grebenu koje sa tri strane okružuje reka Đetinja. Prilaz gradu bio je moguć samo sa severa, iz utvrđenja se mogla nadzirati i braniti saobraćajnica koja je povezivala Bosnu sa Srbijom. Položaj grada vekovima je izazivao divljenje putnika i namernika koji su prolazili pokraj njegovih bedema.

Tvrđava u Užicu je u uslovima ratovanja bila gotovo neosvojiva. Čine je tri visinski različita dela, citadela na vrhu sa glavnom kulom, Srednji grad i Donji grad sa Vodenom kulom. Ovakav odbrambeni sistem bio je povezan bedemima i kulama. Od srednjeg dela grada spuštaju se dva bedema, do najjužnijeg dela strme litice na obali reke Đetinje, gde se nalazila Vodena kula, koja je u vreme opsada, omogućavala bezbedno snabdevanje grada vodom. U širem smislu, ona predstavlja jedinstvenu konstrukciju na našem području. Bila je polukružne osnove, visoka 25 metara i podeljena na osam etaža međuspratnom drvenom konstrukcijom.

Prvi pouzdani istorijski izvori o užičkoj tvrđavi potiču iz sredine 14. veka. Tada je bila u posedu vlastelinske porodice Vojinović, a od 1366. do 1373. godine pripadala je Nikoli Altomanoviću. Dubrovački istoričar Mavro Orbini pominje Užice opisujući događaje koji se tiču sukoba kneza Lazara i kralja Tvrtka sa Nikolom Altomanovićem, koji je tada uhvaćen, zarobljen i oslepljen u tvrđavi, leta 1373. godine.

Zahvaljujući arheološkim istraživanjima, delimičnom rekonstrukcijom i konzervacijom Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva i Narodnog muzeja iz Užica od 1973. do 1984. godine, zaustavljeno je obrušavanje i nestajanje grada koje je trajalo više od jednog veka.

Danas su od utvrde ostali ostaci bedema, kula i zgrada u visini od oko jedan metar, na koliko su svedeni razaranjem 1863. godine, ali se i pored toga može naslutiti nekadašnji izgled utvrde. Ona je danas jedna od turističkih atrakcija grada na Đetinji, u kojoj se tokom letnjih meseci ponekad postavi improvizovano pozorište u kome se tokom večeri pod mesečinom i reflektorima izvode predstave i jedno od omiljenih izletišta Užičana.

Još jedno značajno mesto je i složena arhitektonsko-muzeološka celina, poznatija kao spomen kompleks Kadinjača, koja je i danas svedok o 29. novembru 1941. godine. Naime, toga dana su borci radničkog bataljona hrabro stradali u bici na Kadinjači. Njihov heroizam ovekovečen je grandioznim spomenikom koji je 1979. godine otvorio Josip Broz Tito.

Zanimljiva istorija je ostala iza obrušenih zidova ove, nekada moćne tvrđave. Kada vas put navede u blizini Užica, nemojte ga zaobići. Znamenitostima nikad kraja, kao ni lepotama prirode koja ih okružuje.

Potpećka pećina

Ovaj dragulj Srbije nalazi se na 14 kilometara od Užica, iznad sela Potpeć. Potpećka pećina je spomenik prirode i najznačajniji je speleološki lokalitet zapadne Srbije. Jedna je od svega pet pećina u Srbiji uređenih za turističku posetu.

Ulaz u Potpećku pećinu je jedan od najvećih pećinskih ulaza na Balkanu, pleni svojom monumentalnošću. Džinovski portal u obliku potkovice izdubljen u krečnjačkoj litici, visok je pedeset, a širok dvanaest metara pri dnu i dvadest dva metra pri vrhu. Posetioci mogu videti 555 metara istražene i uređene pećine, a uzlazno – silazno stepenište broji više od 700 strmih stepenika.

Potpećka pećina spada u izvorske, jer su je sagradile vode reka ponornica koje poniru u Drežničkoj kotlini, posle podzemnog toka izbijaju iz pećine ili iz vrela ispred pećine, gradeći dva kilometra dugu pećinsku reku Petnicu. Pećina ima dva sprata kanala: stariji, nazvan Gornja pećina, i mlađi – Donja pećina. Ovaj podzemni biser Srbije je, po svom geološkom sastavu izgrađen u srednjetrijarskom krečnjaku, koji je beličaste boje, fine mozaične strukture i karakteriše ga pukotinska poroznost.

U gornjem delu reka koja je nekada proticala je pravila vodopad dok je donji deo bio naseljen. Pod teretom vode taj zid između spratova je urušen pa je reka potekla i donjim delom gde su se ljudi premestili na gornji deo međutim, zbog teškog pristupa tom delu ubzo su i njega napustili.

Određeni dokazi koji postoje prikazuju da je pećina bila naseljena za vreme neolita, jer su u njoj pronađeni ostaci keramike, obrađeni jelenski rogovi, kameno oruđe i oružje. Smatra se da su se Srbi skirvali u njoj za vreme vladavine jer su iskopani i urezani krstovi prekriveni kalcitom koji se inače stvara mnogo sporo. Uz te dokaze u pećini su pronađene ljudske kosti, što doprinosi prethodnim pretpostavkama o žiovtu u pećini.

Potpećka pećina je bogata stalaktitima i stalagmitima za koje stručnjaci tvrde da spadaju među retkim u kraškim pećinama. Ovi pećinski ukrasi, nose nazive: “Kalem”, “Oktopod”, „Palma“, „Snežana i sedam patuljaka“, dok je jedna dvorana nazvana „Jovan Cvijić i speleolozi“.

Takođe, bela stalagmitska providna draperija je nazvana „Nevestin veo“, stub visok 3,5 metra dobio je ime “Don Kihot“, dok se u pećini nalaze i „Sala makarona“, „Zmajeva dvorana“; „Prolaz slepih miševa“.

O ovom spomeniku prirode pisao je 1893. jedan od najistaknutijih srpskih speleologa i istraživača Jovan Žunić, ali i čuveni Jovan Cvijić, po kome je i nazvana jedna pećinska dvorana. U novije vreme detaljno istraživanje je ponudio profesor Radenko Lazarević, označavajući Potpećku pećinu kao najvredniji speleološki biser zapadne Srbije.

Bogata pećinskim ukrasim priroda nam je podarila pećinu Potpeć kao dragulj kome se možemo diviti. Ako ste posetili ovu pećinu, pišite nam kakav je utisak na vas ostavila.